Brabantica

De kogel is door de kerk. De burgemeesters van de vijf grootste steden van Noord-Brabant, Den Bosch, Breda, Tilburg, Eindhoven en Helmond, hebben besloten om samen met Antwerpen, Leuven, Diest, Tienen en Zoutleeuw de nieuwe Stadstaat Brabant te vormen. Het besluit hing al in de lucht, vooral na het referendum waarmee de inwoners van deze steden met een overweldigende meerderheid stemden voor samengaan met de steden aan de andere kant van de grens. Gewaarschuwd door minister Ollongren, kon de inmenging van Russische hackers via sociale media op het referendum tot een minimum worden beperkt. Zelfs het Forum voor Democratie en Geen Stijl, erkende referendumtijgers en fervente voorstanders van het voortbestaan van Nederland, konden het tij niet keren.

Directe aanleiding van het referendum was de weigering van het nieuwe Nederlandse kabinet om de steden te hulp te schieten met een bedrag van 150 miljoen om de drugscriminaliteit te bestrijden. ‘Criminelen houden zich niet aan landsgrenzen’, zo stelde een van de burgemeesters. ‘Geld en laboratoria worden net zo gemakkelijk verplaatst van de ene naar de andere stad. De verouderde staatsstructuren van Nederland en België en het gebrek aan samenwerking tussen de koninkrijken maken ons machteloos en verhinderen een  effectief optreden’, luidde de formele reactie.

Wie dieper graaft, weet dat het ook een kwestie van geld is. Vorige maand werd duidelijk dat de Brabantse steden de motor van de Nederlandse economie zijn, en niet de Rotterdamse haven of Schiphol, zoals vaak wordt gedacht. Terwijl in Europa en landen zoals Italië, Spanje en België, de fiscale transfer loopt van noord naar zuid, is het in Nederland precies andersom. ‘In feite subsidieert Brabant de tekorten die in de rest van Nederland door het wegvallen van de Groningse gaswinning waren ontstaan. Dat kon niet langer doorgaan’, aldus een Tilburgse hoogleraar die anoniem wil blijven.

Ook in België rommelde het al lange tijd maar daar speelden andere dan financiële kwesties. Antwerpenaren wilden aanvankelijk opgaan in een nieuw te vormen provincie Midden-Brabant. Daarnaast moesten de steden in de andere Brabantse provincies niets hebben van het Vlaams imperialisme, een gevoelen dat teruggaat tot 1356.  Toen wilde de graaf van Vlaanderen Brabant annexeren, wat hem na een korte maar hevige oorlog nog bijna lukte ook.  Het Catalaanse referendum en de daaropvolgende vlucht van de president van de Generalitat, Puigdemont, waren belangrijke impulsen voor het Vlaamse streven naar onafhankelijkheid. ‘De Catalanen brengen onze strategie in de praktijk. Catalonië toont Vlaanderen de weg’, zo klonk het al op de burelen van een Vlaamse politieke partij. Er werd zelfs een Catalaanse vlag opgehangen in het Vlaamse parlement.

De belangrijkste steden in de Brabantse provincies zagen de bui al hangen en wierpen eens een balletje op bij hun noorderburen. Zou er niet te praten zijn over een transnationale stedenbond? Een dergelijke constructie had in het verleden ook goed gewerkt, dus waarom nu niet? Zij moesten de minder historisch aangelegde burgemeesters in Noord-Brabant wel even bijpraten en wezen daarbij op de vijftien Brabantse stedenbonden uit de middeleeuwen tussen 1248 en 1439. Op basis van gemeenschappelijke politieke en economische belangen sloten de diverse Brabantse steden toen onderlinge verdragen, meestal in tijden van een dynastieke crisis, waardoor zij een eenheid vormden tegenover of juist rond rond de hertog.

Ook de stad Brussel maakte doorgaans deel uit van deze stedenbonden. De tweetalige stad eiste nu echter dat ze de hoofdstad van de nieuwe stadstaat zou worden en beriep zich daarbij op de centrale positie van de stad in het middeleeuwse hertogdom. Leuven en Antwerpen konden dit om verschillende redenen niet tolereren. Uiteindelijk koos Brussel ervoor om een eigen zelfstandige stadstaat te worden naar het voorbeeld van Londen. De overige steden in Waals Brabant werden al helemaal niet bij de vorming van de stadstaat betrokken. In die zin volgde men opnieuw een middeleeuwse traditie: de convocatiebrieven waarmee het Frans sprekende Nijvel werd opgeroepen voor de vergadering van de Staten van Brabant, werden steevast in het Nederlands geschreven. ‘Nijvel werd consequent “vergeten” en in feite buiten de politieke besluitvorming gehouden’, aldus een Brusselse (tweetalige) historicus.

Om onenigheid binnen de kersverse Stadstaat  Brabant te voorkomen, kozen de burgemeesters ervoor om het parlement en de nieuwe bestuursinstellingen onder te brengen in de voormalige abdij van Kortenberg, vlakbij Leuven. Opnieuw een duidelijke verwijzing naar het middeleeuwse verleden; het was immers in deze abdij dat de doodzieke hertog Jan II in 1312 het Charter van Kortenberg  ondertekende, waarin hij  beloofde om de privileges van de steden te respecteren en niet zomaar nieuwe belastingen te heffen.

In Nederland worden de kaarten nu opnieuw geschud. De Randstad kan natuurlijk niet achterblijven en zal eieren voor zijn geld kiezen, zeker nadat de kloof met de ‘provincie’ nog verder toenam tijdens het hoogoplopende debat over Zwarte Piet. Niemand had immers verwacht dat Friesland zich zou afscheiden na de intocht van Sinterklaas te Dokkum. Ook klinken er geluiden in Hanzesteden als Zutphen, Deventer, Groningen, Kampen en Zwolle om zich aan te sluiten bij hun historische zustersteden rond de Oostzee. De tijdelijkheid van de natiestaat is nu ook in Noordwest Europa een feit. ‘All states die’, zo zei de historicus Norman Davies al in zijn boek Vanished kingdoms , en Nederland en België zullen voortaan ook figureren op zijn lijst van verdwenen koninkrijken. Daarentegen kunnen oude entiteiten weer worden afgestoft en herleven. Misschien biedt deze kaart alvast wat inspiratie?